Er is heel veel onderzoek gedaan naar groepsdynamiek. Hoe ontstaat deze dynamiek en hoe kan je als docent deze dynamiek doorbreken, als deze onveilig of onrustig is. Op de lerarenopleidingen is groepsdynamiek geen uitgebreid onderdeel.
Toch is er de laatste jaren meer aandacht voor. Dit is terug te zien in de onlangs uitgekomen en herschreven boeken ‘Orde Houden’ van René Kneyber en ‘Regie in de Klas’ van Tom Bennett. Deze boeken zijn deels gericht op hoe de groepsdynamiek in de klas ontstaat. Een veel belangrijker deel gaat over de praktische invulling van het bepalen van de groepsdynamiek in de klas. Wat kan jij als docent of mentor concreet doen? En dat is een interessant pad om in te slaan, omdat je hier concrete handvatten krijgt om als docent of mentor een veilig leerklimaat in jouw klas en in jouw les te creëren.
Dus ons vraagstuk moet niet zijn wie de groepsdynamiek in de klas bepaalt, maar moet stellig zijn: ‘De docent/mentor bepaalt de groepsdynamiek in de klas, in zijn lokaal’. En ja, daar zijn ook hele praktische handvatten voor.
Het werk van Ilias el Hadioui (socioloog) is ook erg verhelderend. In 2019 kwam zijn boek ‘Switchen en Klimmen’ uit en in 2022 ‘Grip op de mini-samenleving’. Het theoretische kader dat Ilias biedt, helpt docenten om naar hun leerlingen in de schoolsetting te kijken en beter te begrijpen wat er aan de hand is.
Een leerling bevindt zich op verschillende ladders. Elke ladder kent zijn eigen ‘codes’. Zo zijn de normen en waarden thuis sterk afhankelijk van de culturele achtergrond of waar het huis staat van een leerling. En de codes van zijn/haar ‘peers’ (leeftijdsgenoten) zijn zeer bepalend voor het gedrag in de pauze op het schoolplein of als ze ergens afspreken na school.
De derde ladder gaat over onze schoolcodes: Wat wordt er van jou als leerling verwacht? Hoe hoor jij je te gedragen op school en in de klas? Je kan je als mentor waarschijnlijk wel levendig indenken, dat deze codes deels overeenkomen, maar vaker sterk van elkaar verschillen.
Als jij jouw mentorklas voor het eerst ontvangt in het lokaal, dan hebben jij en je leerlingen een andere agenda. Jouw doel als mentor is om een fijne groepsdynamiek in de klas te creëren en een samenhorige groep te maken, die elkaar helpt en het leuk heeft met elkaar, volgens de schoolcodes. De agenda van de leerlingen is vooral zorgen dat ze klimmen op de ‘peer group’ ladder. Zien en gezien worden, erbij horen.
De schoen begint te wringen als je de leerlingen graag wil laten klimmen op de schoolladder. Daar ontstaat vaak de ‘sociale pijn’. Leerlingen willen niet afgaan en kunnen dan provocerend gedrag laten zien of in de weerstand gaan. Hier zit voor jou als mentor een belangrijke sleutel!
Leerlingen willen gezien worden. Ze willen erbij horen. Hierin neem jij als mentor de leiding. Je neemt jouw leerlingen allemaal mee in het neerzetten van de schoolcodes. En het geheim zit hem in de gezamenlijkheid; we doen het met z’n allen. Dit betekent dat je als mentor voorafgaand aan jouw eerste mentorles nauwkeurig hebt nagedacht over de blauwdruk van jullie mentorles samen. Wat verwacht je precies van de leerlingen in de klas?
In het boek ‘Regie in de klas’ van Tom Bennett legt de schrijver uit dat gedrag ook een curriculum is, welke net zo belangrijk is als het theoretische curriculum. Immers als er geen rust en structuur is in de klas en in de lessen, dan komt er weinig van leren. Deze gezamenlijke manier van handelen in gedrag, noemen we routines. Je leert de routine aan, ziet erop toe dat leerlingen zich hieraan houden en herhaalt de routines tot het een gewoonte is.
Jij als mentor bent hierin de sleutelfiguur. Want als jij niet de leiding neemt in de groep, dan is er een leerling die de leiding neemt. En dat zijn meestal niet de leerlingen waarvan jij wilt dat ze de leiding nemen 😉. Jij als mentor bepaalt de blauwdruk voor de groepsdynamiek in de klas en hoe de leerlingen met elkaar omgaan. Hoe zij zich horen te gedragen in de klas, zodat iedereen zich veilig voelt en fouten durft te maken om tot leren te komen.
Maar, je moet toch een band opbouwen met je mentorleerlingen. Hoe doe je dat als je met de hele klas bezig bent? Dat is pas jouw volgende doel als mentor, om de individuele leerlingen beter te leren kennen. De groepsdynamiek in de klas begint al zodra ze een voet over de drempel van het lokaal zetten, dus dat heeft prioriteit. En daarbij is het ook zo, dat er eerst een veilige, gestructureerde sfeer moet zijn in de klas, voordat leerlingen zichzelf echt durven te laten zien. Als leerlingen zien dat jij als mentor een stabiele en veilige factor bent voor de klas, dan zullen ze zich ook makkelijker aan je openstellen.
Nadat jij de toon hebt gezet als leider van de groep, kan je met de klas aan de slag. Het is heel makkelijk om onaardig te doen tegen iemand die je niet goed kent, dus wil je graag dat zoveel mogelijk leerlingen elkaar kennen. En dat kan je vormgeven door de eerste weken kennismakingsopdrachten met ze te doen.
In eerste instantie gaat het vooral om het leren van elkaars namen, maar daarna kan je steeds een stapje verder gaan. Zorg wel dat je als mentor strak op de vorm van de kennismakingsopdrachten zit, zodat leerlingen zich durven uit te spreken. Onthoud: jij bent de leider van de groep en bewaakt de rust en veiligheid.
Je kan ook nog een stap verder gaan: door elkaar te laten helpen met huiswerk. Sommige leerlingen zijn erg goed in bepaalde vakken. Laat hen de leerlingen helpen die daar onvoldoende voor staan. Als mentor kan je dit verder opbouwen afhankelijk van in hoeverre de groep dit aankan. Benadruk dat je als groep samen naar de eindstreep van het schooljaar wilt. Iedereen kan iemand helpen om betere cijfers te halen of zich beter te gedragen. Benadruk de voordelen van de schoolcodes!
Helaas hebben we buiten de muren van de school geen invloed op wat er gebeurt. Sociale media spelen op dit moment een zeer grote en nadrukkelijke rol in het leven van onze tieners. Wat je kunt doen is leerlingen bewust maken van de kracht van sociale media.
In het boek Asociale Media neemt Thijs Launspach de lezer mee in de wereld van de sociale media. Leer jouw leerlingen aan wat de mechanismes zijn. Leg uit dat zij het product zijn waar de bedrijven aan verdienen, door hun data te verkopen en hun internetgedrag te gebruiken om hen te beïnvloeden. Daarnaast weten deze bedrijven dat angst, woede en negativiteit zorgen voor meer clicks. Dit wordt dus gevoed en vergroot, met als gevolg dat veel jongeren gebrek aan zelfliefde hebben en kampen met depressieve gevoelens. Leg jouw leerlingen uit op welke manier de socials je binden, verslaven en beïnvloeden.
Dit alles zal niet voorkomen dat je als mentor problemen, ontstaan op sociale media, soms moet oplossen. Door te investeren in bewustwording en veel positief sociaal contact op school, kun je als mentor veel online problemen voorkomen. Zo hoef je minder op te lossen. Telkens als een vervelende situatie zich voordoet, stel je jezelf de vraag: Hoe had ik dit kunnen voorkomen? En hoe ga ik dit dan in het vervolg aanpakken?
WellBased geeft mentoren voor elke situatie een mentorles. Hierbij heb je vrije keuze uit meer dan 100 mentorlessen en kun je zelf bepalen hoe lang je aan een onderwerp wilt besteden. Het lesmateriaal is digitaal, dus met behulp van een zoek- en filterfunctie vind je snel de les die aansluit bij de actuele behoefte van jouw leerlingen. Een animatie legt in 3 minuten uit wat er van de klas wordt verwacht. Daarna gaan de leerlingen aan de slag met een opdracht. Deze sluit je af met een klasdiscussie.
Ook over groepsdynamiek in de klas en hoe je dit kunt begrijpen en verbeteren, zijn tientallen mentorlessen beschikbaar. Leerlingen leren hierin over groepsrollen, conflicthantering, samenwerking en communicatie. Met behulp van praktijkgerichte oefeningen en stimulerende activiteiten wordt een positieve groepsdynamiek in de klas gerealiseerd en een omgeving gecreëerd waarin alle leerlingen goed in hun vel zitten.
Een greep uit de mentorlessen om de groepsdynamiek in de klas te verbeteren:
Vind de les die past bij de behoefte van jouw klas!
KvK: 83424024
BTW-nr: NL862868798B01
Jaarbeursplein 6
3521AL, Utrecht
Ma t/m vr 09.00-17.00